नवरात्री हे एक स्त्री देवीच्या आराधनेचे व्रत आहे.

दसर्‍या आगोदर नऊ रात्री स्त्री देवीची निरनिराळी रुपे या उत्सवात दाखविली जातात. त्यातून स्त्री शक्तीचे प्रदर्शन केले जाते.

या प्रत्येक रुपाला माळ असे म्हणतात. अशा नवरात्रीच्या नऊ माळा दाखविल्या जातात. स्त्री देवतेची वेगवेगळी नऊ रुपे येथे पहावयास मिळतात.

1) पहिली माळ – मातृदेवतेची – आपल्यासाठी कष्ट करणारी, तहान, भूक, थकवा कशाची पर्वा न करता अथक परीश्रम करणारी या मातृदेवतेला पहिली माळ वाहीली जाते.

2) दुसरी माळ – आजीची – आजी म्हणजे मायेचा खजीनाच होय. तेथे आशिर्वादाचा खजीना भरलेला असतो अशा या आजीला भक्तीभावाने दुसरी माळ वाहिली जाते.

3) तिसरी माळ – मावशींची. माय मरो मावशी जगो या उक्तीचे प्रमाणे आईनंतर प्रेमाची सावली धरणार्‍या मावशीला अर्पण केली जाते.

4) चौथी माळ येते ती आत्याबाईंची. प्रेमळ, लाघवी – कोणी रागावले कोणी बोलले तर सतत पाठीशी उभी राहून पदराने डोळे पुसणार्‍या आत्याबाईला वाहिली जाते.

5) पांचवी माळ – बहिणीची लहान असो वा मोठी आपली सुख दु:ख वाटून घेणारी गुपिते पोटांत लपविणारी बहीण.

6) सहावी माळ – लग्नानंतर मिळालेल्या नंणंदेला अर्पण करायची असते. कारण येणार्‍या छोट्या मोठ्या अडचणींचे निवारण करणारी लग्नानंतर नवीन घरात नवखेपण जाणवू न देता अलगत बहिणीची माया देणारी नंणंदेची तिला हा मान दिला जातो.

7) सातवी माळ – आहोच्या मातृदेवतेची सासुबाईची – सासरच्या पद्धती रिती रिवाज आवडी-निवडी शिकविणारी व हे सर्व जमेपर्यंत सांभाळून घेणारी देवी म्हणजे सासुबाई यांना हा मान दिला जातो.

8) आठवी माळ ही जीवाला जीव देणार्‍या ‘‘सखीची’’ असते. रुसवे फुगवे सहन करीत आपल्या यशात अनमोल सहकार्य करणार्‍या ‘‘मैत्रिणी’’ ची हा मान सखीला दिला जातो. मैत्री जोपासणारी गुपीते सांभाळणारी ही देवी असते. त्यामुळे हा मान तिला दिला जातो.

9) या आठ माळेनंतर येते नववी माळ सहकार तो म्हणजे आपल्या लेकीचा जिच्या जन्मामुळे आपणाला मातृत्व लाभले व जीवन सार्थकी झाले अशा या जाणीवेला या सत्कारातून वंदन केले जाते. ती लेक कधी आईपण होते कधी मैत्रीण होते. जगातील कोणत्याही गोष्टीपेक्षा प्राणप्रीय असणारी अशी ती अमुल्य ठेवा असते. त्यामुळे हा शेवटचा सत्कार त्या कन्येचा करावा वाटतो.

अशा या नवरात्रीच्या निरनिराळ्या नऊ माळेनंतर येणारा साजरा होणारा दसरा-सण होय. त्याचे रुप वर्णन करताना म्हणाले आहे, दसरा सण मोठा त्याचे स्वरुप सहकारीणी सारखे असते.

दसरा सण सर्व कष्टाला आनंदी बनविते अशी ही नऊ देवीची व दसर्‍याची कथा आपले मनोरंजन करेल हीच भावना.