छंद याचा अर्थ – नाद,आवड.
ज्यावेळी ही आवड स्वत: पुरतीच असते त्या आवडीचा आनंद तो स्वत:पुरता घेतो. स्वत:ला आनंदी ठेवणे, इतरांचा विचार फारसा मनांत न आणता उंच उंच भरार्‍यामारणे याला स्वछंदी म्हणतात.
माणसाप्रमाणे पशु-पक्षी पण स्वछंदी असतात. ठरावीक उंची गाठल्यावर ते शांतपणे आनंदी आकाशात भ्रमण करतात. सृष्टीचे सौंदर्य निहाळतात. तेथे त्यांना कशाची तमा नसते. स्वत:च्या आनंदात ते डुंबून गेले असतात.
पण हे उपभोगण्यासाठी त्यांना लहानपणापासून पंख पसरुन आकाशात भरारी घेण्याचा छंद असतो.
तो छंद ते जोपासतात व स्वछंदी आयुष्य जगताना माणसाला सुद्धा असे जीवन जगावेसे वाटते पण प्रपंच्याच्या कचाट्यात तो त्या जीवनाचा विचारच करु शकत नाही व मग हिरमुसलेले जीवन कंठत रहातो.
मनुष्य जन्मातच आपली आवड काय आहे, आपण कशासाठी जन्म घेतला आहे, आपली संगत कुणा बरोबर आहे याचा विचार मनात येतो.
तेथे माणूस विवेकाने चिंतनाने आपली आवड, छंद मनात पक्का करतो, त्यावर दृढभाव ठेवतो व जीवन जगण्यास सुरवात करतो.
प्रपंचाच्या या प्रवासात त्याला निरनिराळ्या छंदीष्ट लोकांची संगत मिळते व तेथे त्याचे व्यक्तीमत्व बदलण्यास सुरुवात होते.
सृष्टीत काय किंवा मानवी जीवनात आज जी प्रगती दिसून येते त्याला कारण छंद हेच होय.
आपण ज्या सृष्टीमध्ये रहातो, जे ऐश्‍वर्य भोगतो, ज्या सुखसोई पहातो त्या पाठीमागे कुणाचा तरी छंद असतो, हे विसरुन चालणार नाही.
सृष्टीत दिसणारी विविध माणसे विविध झाडे-झुडपे, डोंगर दर्‍या यासुद्धा परमात्म्याचे छंदातून निर्माण झाल्या आहेत.
असे हे छंदाचे दर्शन मानवी जीवनात ठिकठिकाणी दिसते. उदा. खोड्या काढण्याचा छंद, कुरापती घडवून आणण्याचा छंद, राजकारण करण्याचा छंद, गायनाचा छंद, वादनाचा छंद, चित्रकलेचा छंद, नाट्यकलेचा छंद, वक्तृत्वाचा छंद, सौंदर्याचा छंद, प्रवासाचा छंद, फोटोग्राफीचा छंद, व्यायामाचा छंद, लिखाणाचा छंद, हजरजबाबी बनण्याचा छंद असे एक ना अनेक छंद आपण माणसामाणसांत पहातो.
पण सर्वचजण या छंदाचा विचार करतात असे नाही. कांही जन्माला येतात तसेच जातात. ते कोणताही छंद जोपासत नाहीत. त्यामुळे त्यांचे ना नांव होते, ना त्यांना जगाची ओळख होते.
छंद ह एक साधन आहे. त्या साधनाचा वापर करुन आयुष्य देखणे, आनंदी, समाधानी करावयाचे असते.
तसा प्रयत्न प्रत्येक साधकाने प्रपंचात राहून करावयाचा असतो.
असा छंद असलेला साधक विवेकी होवून प्रपंचातून परमार्थात जातो व आयुष्याची मौज लुटतो.
